یکی از دغدغه‌های بزرگ موجود هم برای مترجمان و هم برای سفارش دهندگان ترجمه، برآورد هزینه ترجمه کردن متنی است که در دست دارند. داشتن معیاری روشن و مشخص از آشفتگی‌های بازار کار ترجمه کاسته و تصمیم‌گیری را برای متقاضیان ترجمه آسانتر می‌کند. با بررسی جوانب مختلف و عوامل تاثیرگذار در فرایند ترجمه سعی کرده‌ایم در این مقاله معیارهای مهم برآورد هزینه ترجمه متن را ارائه بدهیم تا شاهد اتفاق نظر و یکدستی بیشتری در این زمینه باشیم.
یکی از دغدغه‌های بزرگ موجود هم برای مترجمان و هم برای سفارش دهندگان ترجمه، برآورد هزینه ترجمه کردن متنی است که در دست دارند. داشتن معیاری روشن و مشخص از آشفتگی‌های بازار کار ترجمه کاسته و تصمیم‌گیری را برای متقاضیان ترجمه آسانتر می‌کند. با بررسی جوانب مختلف و عوامل تاثیرگذار در فرایند ترجمهسعی کرده‌ایم در این مقاله معیارهای مهم برآورد هزینه ترجم کردن یک متن را ارائه بدهیم تا شاهد اتفاق نظر و یکدستی بیشتری در این زمینه باشیم.
مهمترین نکته‌‌ای که باید در تعیین برآورد هزینه ترجمه کردن یک اثر در نظر داشته باشیم، واحد مشخص و ثابتی برای ترجمه است. تخمین صفحه‌ای، چندان معیار مناسبی برای اینکار محسوب نمی‌شود چراکه با تغییر فونت و اندازه آن، تعداد صفحات متن تغییر خواهد کرد. اتفاق نظر بر روی تعیین یک فونت و اندازه مشخص هم کار بسیار سختی است، جدای از آن فقط متونی که بصورت ورد در دسترس مترجم قرار می‌گیرند قابل تغییر به فونت و اندازه مشخصی هستند، دیگر فایل‌ها خصوصا پی‌دی‌اف به آسانی به ورد تبدیل نمی‌شوند و فونت و اندازه آن قابل دستکاری نیست. با معیار صفحه‌ای هر مرکز ارائه دهنده خدمات ترجمه و همچنین مترجمان آزاد برای خود تعریفی از یک صفحه متن خواهند داشت که با دیگری متفاوت بوده و باعث تغییر برآورد هزینه نهایی می‌شود. بدین شکل یک متن واحد مثلا برای مترجمی ده صفحه و برای دیگری پانزده صفحه شمرده می‌شود. نبود یک واحد مشخص و ثابت باعث سردرگمی سفارش دهنده ترجمه شده و ممکن است او را در تصمیم‌گیری به اشتباه بیندازد. برای مثال اگر مترجم اولی (ذکر شده در بالا) عنوان کند که صفحه‌ای چهار هزار تومان ترجمه می‌کند و مترجم دومی سه هزار تومان دریافت خواهد کرد، مراجعه کننده ما صرفاً بخاطر قیمت پایین‌تر مترجم دوم را انتخاب می‌کند درحالی که هزینه نهایی مترجم اول چهل هزار و مترجم دوم چهل و پنج هزار تومان می‌شود. جهت جلوگیری از چنین مسایلی، واحد اصلی برای ترجمه نه صفحه که کلمه پیشنهاد شده است. در اینجا کلمه نشانه‌ای است که بین دو فاصله قرار گرفته است. بدین شکل قیمت‌های پیشنهادی مترجمان برای ترجمه یک متن قابل مقایسه بوده و معیار درستی برای تصمیم گیری به دست می‌دهد.
حال اینکه هزینه ترجمه یک کلمه چقدر باید باشد بستگی به متغیرهای مختلفی داشته و نمی‌توان هزینه مشخص و ثابتی برای آن تعیین کرده و به همه مترجمان دیکته نمود اما می‌توان میانگینی تقریبی برای آن عنوان کرد. با بررسی و سبک سنگین کردن‌هایی چند، پیشنهاد کنونی ما (زمستان ۹۱) برای ترجمه یک کلمه از انگلیسی به فارسی ۱۵ تومان و از فارسی به انگلیسی ۳۰ تومان است. این مقدار هزینه منصفانه‌ای برایترجمه یک متن متوسط محسوب می‌شود.
معیار دیگری که برای ترجمه کردن یک متن باید مد نظر داشت، زمان مورد نیاز برای انجام آن است. یکی از سؤالاتی که معمولاً مترجمان آزاد یا دفترهای ارائه دهنده خدمات ترجمه از مراجعان خود می‌پرسند این است که ترجمه را برای چه زمانی می‌خواهند. طرح چنین سوالی غیراصولی است. همانگونه که دیگر خدمات ارائه شده می‌بنیم، این ارائه دهنده خدمات است که زمان انجام و تحویل کار را مشخص می‌کند نه مشتری. بر همین اساس، زمان انجام دادن ترجمه یک متن نیز معیاری است که بایستی توسط خود مترجم مشخص شود. بدین شکل جایگاه مترجم نیز حفظ شده و ارزش کار او بیشتر درک می‌شود. هر مترجم بنابه توانایی و شرایطی که دارد روزانه قادر به انجام حجمی از کار ترجمه یک متن خواهد بود. هرچه مترجم حرفه‌ای‌تر باشد شناخت بهتری از موقعیت خود داشته و می‌داند چه متنی را در چه زمانی می‌تواند انجام بدهد. در پذیرش یکترجمه فرد مترجم باید تعیین کند که متن مورد نظر را در چه زمانی تحویل خواهد داد. اگر سفارش دهنده زودتر از زمان پیشنهادی ترجمه خود را لازم داشته باشد دو گزینه پیش رو خواهد داشت: یا تقاضای ترجمه فوری کند که هزینه آن تقریباً دو برابر خواهد شد یا اینکه به سراغ مترجم دیگری رفته و کارش را به شخص دیگری بسپارد. لازم است که هر مترجم جدای از اینکه برای خود قیمت مشخصی برای ترجمه هر کلمه در نظر می‌گیرد، زمان انجام دادن تقریبی ترجمه‌های محوله را نیز بداند.
در حرفه مترجمی، تحویل به موقع ترجمه از اهمیت خاصی برخوردار است و پایبندی به آن نشانه‌ی توانایی و حرفه‌ای بودن مترجم است. هر مترجم بسته به شرایط و موقعیتی که دارد روزانه می‌تواند حجمی از کار ترجمه را انجام بدهد اما یک مترجم آزاد باید قادر باشد بطور میانگین پنج ساعت در روز به کار ترجمه مشغول بوده و چهار هزار کلمه را ترجمه کند.
هر مترجم بایستی قیمتی کلی برای ترجمه هر کلمه (معیار استاندارد برای برآورد هزینه، کلمه است) و حجم ترجمه‌ای که معمولاً روزانه می‌تواند انجام دهد برای خود مشخص کند. با دانستن این دو معیار حد و حدود کار مشخص شده و انجام دادن آن را اندکی آسانتر می‌کند. با این حال بهتر است که برای هر ترجمه‌ای که تحویل گرفته می‌شود برآوردی جداگانه در مورد هزینه و زمان تحویل آن صورت بگیرد تا کار بهتر و دقیق‌تر پیش برود. متون از نظر سختی و آسانی با هم متفاوت بوده و به طبع آن توان و انرژی متفاوتی از مترجم می‌گیرند. ترجمه از حوزه‌ای که مترجم با آن هیچ آشنایی قبلی ندارد سخت‌تر از متنی است که مشابه آن را قبلاً ترجمه کرده است. بهترین راه برای تعیین تقریبی زمان و هزینه ترجمه این است کهمترجم یک پاراگراف یا صفحه آن را بصورت آزمایشی ترجمه کند. سطح کار و زمان صرف شده برای انجام آن معیار بسیار خوبی برای تصمیم‌گیری خواهد بود. بهتر این است که این نمونه به سفارش دهنده ترجمه نیز ارائه شود تا با سطح کار مترجم آشنا شده و بعد از توافق حاصله کار اصلی ترجمه آغاز شود.
حق مالکیت اثر ترجمه شده
حق مالکیت اثر، اصل بسیار مهمی است که متأسفانه در حرفه مترجمی چندان جدی گرفته نشده است. در کنار بی‌اطلاعی و سهل‌انگاری مترجمان در این زمینه، ضعف سیستم حقوقی و نبود قوانین محکم و مشخصی برای «حق مالکیت آثار ترجمه شده» که شاخه‌ای از «مالکیت فکری» محسوب می‌شود باعث شده است که مترجمین از جایگاه ویژه خود دور افتاده و در حاشیه بی‌نام و نشانی به ترجمه انواع متون مشغول باشند. همانطور که نویسنده هر متن نوشته شدهای مشخص بوده و مالک اصلی اثر خود است (ما در این مقاله به ترجمه کتبی پرداخته‌ایم اما این موضوع شامل انواع فعالیت‌های ترجمه می‌شود) مترجم هر مطلب ترجمه شدهای نیز باید معلوم و مشخص بوده و مالک حقیقی ترجمه خود محسوب شود. رویکرد و نگاه درست به امر ترجمه باید بگونه‌ای باشد که در برخورد با هر متن ترجمه شدهای پیش از هر چیزی نام و نشان مترجم آن را جستجو کنیم و اعتبار اثر را در گرو آن بدانیم. هر مترجمی تا زمانی که حق مالکیت خود را به شخص دیگری واگذار نکرده است می‌تواند هر استفاده‌ای که صلاح می‌بیند با ترجمه خود انجام بدهد (ماده ۱ قانون ترجمه و تکثیر کتب و نشریات و آثار صوتی).
یکی از موارد مهمی که باید در هنگام پذیرش یک ترجمه بدان اشاره کرد، همین حق مالکیت آن است. بایستی به سفارش دهنده ترجمه خاطر نشان کرد که مترجم مالک ترجمه خود بوده و این حق را دارد که از ترجمه خود به هر نحوی که بخواهد استفاده کند. مبلغی که سفارش دهنده در حالت عادی می‌پردازد (آنچه که ذکر شد) هزینه ترجمه اثر بوده و شامل حق مالکیت ترجمه نمی‌شود. برای بدست آوردن حق مالکیت ترجمه (یعنی حق تکثیر، بهره‌برداری، نشر و چاپ) لازم است که سفارش دهنده ترجمه، امتیاز آن را بخرد. برای اینکار بایستی موضوع را با مترجم مربوطه در میان گذاشته و تواقق او را جلب کند. بدین شکل مترجم، متن ترجمه شده را همراه با امتیاز هرگونه استفاده از آن را به سفارش دهنده ترجمه واگذار می‌کند. باید خاطر نشان کرد که حتی در این حالت و واگذاری حق بهره‌برداری از اثر، چنانچه که در قانون آمده است، ذکر نام مترجم الزامی است و مالکیت فکری و معنوی قابل انتقال نیست.
جمع‌بندی
چگونگی برآورد هزینه ترجمه یک متن یکی از دغدغه‌های همیشگی مترجمان محسوب می‌شود. در دست داشتن معیار مشخص و یکسانی برای اینکار هم برای مترجمان و هم سفارش دهندگان ترجمه بسیار مفید بوده و از آشفتگی‌های دامن‌گیر این حرفه تا حدودی می‌کاهد. با بررسی جوانب مختلف ترجمه کردن و ارزیابی انواع متون، در این مقاله معیارهای چندی چون واحد مشخصی برای ترجمه، زمان مورد نیاز، سختی و آسانی متن و حق مالکیت، جهت برآورد هزینه نهایی ترجمه یک متن بدست داده شد: با در نظر گرفتن شرایط کنونی (زمستان ۹۱) مبلغ پیشنهادی برای ترجمه هر کلمه از انگلیسی به فارسی ۱۵ تومان و از فارسی به انگلیسی ۲۵ تومان است. بطور میانگین یک مترجم آزاد می‌تواند پنج ساعت در روز به کارترجمه مشغول بوده و چهار هزار کلمه ترجمه کند. متون از نظر سختی و آسانی و سطح کار با یکدیگر متفاوت بوده و بهتر است برای هر کدام از آن‌ها برآوردی جداگانه صورت بگیرد. مناسب‌ترین راه برای اینکار ترجمه آزمایشی یک پاراگراف یا صفحه‌ای از متن است. بهتر است این نمونه به سفارش دهنده ترجمه نیز ارائه شود تا با سطح کار مترجم آشنا شده و اطمینان خاطر بیشتری پیدا کند. بعد از توافق حاصله کار اصلیترجمه می‌تواند آغاز شود. لازم است که در مورد حق مالکیت اثر ترجمه شده نیز با سفارش دهنده ترجمه صحبت کرد. مالکیت اصلی هر اثرترجمه شده با مترجم آن است و او حق دارد از ترجمه خود هر استفاده‌ای بکند مگر اینکه امتیاز مالکیت آن را به شخص دیگری واگذار کرده باشد. مبلغ دریافتی در حالت عادی هزینه ترجمه اثر بوده و شامل این امتیاز نمی‌شود. اگر سفارش‌دهنده‌ای بخواهد حق مالکیت اثر ترجمه شده را نیز داشته باشد (یعنی حق تکثیر، بهره‌برداری، نشر و چاپ) لازم است که موضوع را با مترجم مربوطه در میان گذاشته و تواقق او را جلب کند.
منبع : معیارهای برآورد هزینه ترجمه متن